Apakah Sinar X ?

Sinar X adalah satu bentuk radiasi, sama seperti cahaya nampak atau gelombang radio. Sedikit perbezaan dengan cahaya nampak, sinar X boleh menembusi tubuh manusia. Apabila alat-alat ini digunakan dengan betul, dengan teknik yang betul, sinar X mampu menghasilkan imej struktur dalaman tubuh manusia. Imej-imej boleh dilihat pada filem fotografi atau pada TV atau  paparan komputer. Pemeriksaan sinar X berguna dalam menyediakan maklumat berharga mengenai kesihatan manusia dan memainkan peranan yang penting dalam membantu doktor anda untuk membuat diagnosis dengan lebih tepat. Dalam beberapa kes, sinar X digunakan sebagai alat panduan apabila hendak meletakkan tiub atau peranti lain dalam badan atau prosedur terapeutik yang lain.

Penghasilan Imej Sinar X 

Sebuah mesin khas digunakan untuk mengeluarkan sejumlah kecil sinaran yang dikenali sebagai sinar X. Sinaran ini kemudian akan melalui badan anda dan jatuh pada filem atau alat yang berupaya untuk menghasilkan imej. Pada masa kini pemeriksaan sinar-X menggunakan alat untuk menangkap sinar X yang dihantar untuk mewujudkan imej elektronik. Kalsium daripada tulang akan menghalang laluan sinaran. Oleh itu, bagi orang yang sihat tulang dilihat sebagai objek putih atau kelabu. Sebaliknya, sinaran melepasi dengan mudah melalui ruang udara. Itulah sebabnya paru-paru yang sihat kelihatan seperti objek hitam.

Rajah 1: Sinar X Bahagian Dada

Kaedah Pengimejan Menggunakan Sinar X

Terdapat pelbagai kaedah pengimejan menggunakan sinar X seperti:

1. Radiografi – Kaedah yang biasa digunakan untuk mengesan tulang patah, keadaan dada, keadaan paru-paru, payudara atau gigi. Imej dihasilkan pada filem atau alat yang berupaya menghasilkan imej. Ini adalah radiograf mudah yang melibatkan jumlah sinaran yang sangat rendah.

   
   Rajah 2: Mesin Radiografi

2. Fluoroskopi – juga dikenali sebagai ‘saringan’. Sering digunakan untuk memantau pergerakan organ-organ dalaman seperti perut, usus, dan lain-lain Ia juga digunakan untuk membantu dalam proses biopsi atau membantu penyingkiran cecair dari dada dan perut, membantu dalam mengesan kehadiran pembekuan atau kolesterol dalam arteri dan arteriol saluran darah ke jantung dan otak. Imej kehidupan bergerak boleh dilihat pada skrin TV. Pakar / Pegawai radiologi dan Juru X Ray  melaksanakan pemeriksaan boleh mengambil gambar apa-apa imej penting atau melakukan rakaman keseluruhan senario pada video. Pemeriksaan fluoroskopi biasanya menggunakan dos sinaran lebih tinggi daripada radiografi mudah.

   
   Rajah 3: Mesin fluoroskopi

3. Penskanan Tomografi Berkomputer (CT) – ini adalah cara yang lebih canggih dengan menggunakan sinar X. Komputer akan memotong imej untuk mewujudkan tiga dimensi (3D) gambar dan dipaparkan pada monitor komputer. Jika terdapat banyak keping imej yang diperolehi, dos radiasi boleh menjadi tinggi atau lebih tinggi daripada pemeriksaan fluoroskopi.

   
   Rajah 4: Mesin Penskanan CT

Penghasilan Pemeriksaan Sinar X

Pemeriksaan Sinar X biasanya dilakukan oleh seorang Juru X Ray berkelayakan dan Pakar / Pegawai Radiologi. Dalam amalan pergigian pembantu pembedahan pergigian dan pengamal pergigian berdaftar dibenarkan untuk melaksanakan pemeriksaan sinar X pergigian.

Kebaikan Pemeriksaan Sinar X  

Manfaat yang ditawarkan adalah untuk membantu doktor dalam membuat diagnosis yang betul, sekali gus merumuskan kawasan rawatan, dan ini akan melebihi apa-apa risiko kecil yang terlibat. Jika pelan rawatan semata-mata berdasarkan penemuan klinikal, maka pendedahan kepada sinaran  walaupun dengan risiko yang kecil, mungkin memberi kesan yang besar kepada kesihatan anda.

Risiko Sinaran Menghasilkan  Kanser

Risiko kanser akibat daripada sinaran dikenali sebagai rendah tetapi ianya boleh meningkat. Dalam setiap pemeriksaan dilakukan, risiko kepada pesakit adalah tinggi. Oleh itu, menjaga dos minimum, mencukupi hanya untuk tujuan diagnostik dengan imej yang berkualiti adalah disyorkan. Mungkin, dengan itu, kebarangkalian untuk mewujudkan kanser dalam masa 10 tahun dari pemeriksaan sinar X boleh diabaikan (sangat kecil).

Keselamatan Sinar X  

Pemeriksaan sinar X tidak menyakitkan dan prosedurnya tidak invasif. Ia tidak menyebabkan apa-apa kesan sampingan. Sinar X adalah selamat apabila digunakan dengan baik. Pakar / Pegawai Radiologi dan Juru X Ray adalah terlatih dan mampu untuk memanipulasi jumlah minimum sinaran yang diperlukan dengan hasil optimum diperolehi. Pengendalian pengimejan dijalankan membawa risiko yang minimum dan harus dilakukan bila-bila pada masa diperlukan. Jumlah sinaran yang digunakan dalam pemeriksaan adalah sangat minimum, banyak manfaat melebihi risiko bahaya. Sinar X yang dihasilkan hanya apabila suis dihidupkan. Seperti cahaya yang boleh dilihat, tidak ada sinaran kekal selepas suis dimatikan dan anda tidak akan menjadi radioaktif selepas ujian.

Dos Pemeriksaan Sinar X

Dos sinaran sering diukur dengan menggunakan kuantiti dos berkesan, dinyatakan dalam milisievert (mSv). Dos berkesan adalah dos yang diberikan kepada seluruh badan yang cukup untuk menyebabkan risiko kanser apabila disampaikan kepada pelbagai organ di bahagian tertentu badan. Dos berkesan menawarkan cara untuk membandingkan kira-kira risiko relatif antara prosedur radiasi yang berbeza. Tiap-tiap orang adalah berisiko terdedah kepada pelbagai sumber seperti radiasi dari persekitaran, radiasi kosmik, radiasi dari bumi, makanan, dan malah tubuh badan kita sendiri. Radiasi ini (sinar gamma) adalah serupa dengan sinar-X yang digunakan dalam pemeriksaan perubatan. Secara geografi, tidak kira dari mana mereka datang, setiap individu mempunyai potensi risiko terdedah kepada radiasi dalam lingkungan 1 hingga 3 mSv setiap tahun. Setiap pemeriksaan Sinar X, memberikan jumlah radiasi yang berbeza. Pemeriksaan Sinar X yang kerap dijalankan adalah Sinar X (pandangan hadapan). Ia memberikan satu dos purata kira-kira 0.02 mSv.

Di bawah adalah dos yang disyorkan untuk pemeriksaan radiologi biasa bagi  pesakit dewasa dengan saiz purata.

Kesan Kekerapan Menjalani Sinar X

Pelbagai jenis pemeriksaan sinar X membawa jumlah yang berlainan dos radiasi. Untuk menganggarkan kesan mempunyai banyak pendedahan dari pemeriksaan, dos untuk setiap pemeriksaan sinar X hendaklah dijumlahkan. Dalam kes bahawa jika anda memerlukan pemeriksaan baru sinar-X dan anda kebimbangan tentang kesan kerana anda telah terdedah kepada sejumlah besar sinar-X sebelum ini, maka keperluan ini harus dinilai berdasarkan merit sendiri. Sebelum seseorang boleh meneruskan pemeriksaan, doktor anda mesti mengkaji  bahawa tidak ada cara lain dalam mendapatkan maklumat baru yang penting dalam menyediakan pengurusan yang berkesan bagi masalah perubatan anda. Pastikan doktor anda juga sedar sinar-X atau imbasan lain yang anda telah lalui sebelum ini untuk mengelakkan pemeriksaan tambahan yang tidak perlu.

Pemeriksaan Sinar X Untuk Wanita Hamil

Juru X Ray atau Pakar / Pegawai  Radiologi  perlu memastikan pesakit wanita terutama yang berusia (berupaya) melahirkan anak itu samada mereka hamil atau tidak. Jika mereka disahkan mengandung, maka mereka perlu membincangkan lagi perkara itu dengan doktor mereka sama ada untuk meneruskan pemeriksaan atau untuk mengesyorkan penangguhan. Selagi pemeriksaan sinar X membantu dalam mendapat penemuan manfaat selepas mengambil kira pemeriksaan yang diperlukan, risiko pendedahan radiasi yang sangat kecil hanya boleh  diabaikan. Peralatan moden dengan bantuan teknik yang baik yang terdapat hari ini, pemeriksaan kepala, kaki, leher, bahu dan juga dada boleh dilakukan dengan selamat semasa mengandung. Bagi lain-lain jenis pemeriksaan, pertimbangan khas mungkin diperlukan. Pesakit wanita harus memberitahu doktor dan penyedia penjagaan kesihatan yang berkenaan, tentang kehamilan mereka atau kemungkinan hamil. Setelah menyedari keadaan ini, pakar perubatan atau penjagaan pembekal kesihatan, dengan kerjasama pakar perlindungan sinaran akan hanya melaksanakan pemeriksaan perut dan pelvis, terutama apabila melibatkan prosedur dos yang agak tinggi (CT dan fluoroskopi) jika diperlukan.

Pemeriksaan Sinar X Terhadap Pesakit Yang Lebih Muda

Tidak ada sekatan mengenai penggunaan sinar X untuk kanak-kanak, dengan syarat bahawa manfaat klinikal melebihi potensi risiko radiasi dengan pendedahan sinaran yang agak kecil. Kanak-kanak mungkin mempunyai organ-organ yang lebih sensitif kepada radiasi yang lebih tinggi daripada orang dewasa dan risiko radiasi mereka mungkin sebagai dua kali ganda risiko di kalangan kumpulan pertengahan umur yang sama daripada pemeriksaan sinar X. Ini kerana kanak-kanak mempunyai jangka hayat yang lebih panjang, sehingga ada lebih banyak masa untuk kanser radiasi berkembang. Inilah sebabnya mengapa perhatian khas diperlukan untuk memastikan bahawa setiap kanak-kanak mendapat manfaat dari sinar X yang dijalankan. Dos radiasi juga digunakan serendah yang mungkin tanpa mengabaikan  apa-apa maklumat yang berguna semasa pemeriksaan dijalankan. Penggunaan lain-lain teknik pengimejan alternatif yang tidak menggunakan sinaran mengion boleh dipertimbangkan. Prosedur radiologi kepada kanak-kanak perlu dirancang secara individu dan terhad kepada apa yang dianggap mencukupi untuk diagnosis yang betul.

Risiko Radiasi Untuk Generasi Akan Datang

Jika organ-organ pembiakan (ovari dan testis) terdedah kepada radiasi ada kemungkinan bahawa penyakit keturunan atau keadaan tidak normal boleh diwariskan kepada generasi akan datang. Walaupun kesan itu tidak pernah ditunjukkan pada manusia, namun satu perisai plumbum getah digunakan dan diletakkan di kawasan pembiakan semasa pemeriksaan Sinar X, sebagai langkah berjaga-jaga. Perisai plumbum getah hanya perlu bagi pemeriksaan di bahagian abdomen dan paha terutamanya bahagian bawah terutama pada pesakit muda. Walau bagaimanapun, dalam setengah-setengah kes, perisai plumbum getah seperti perisai gonad tidak diperlukan kerana mereka akan mengaburkan maklumat diagnostik yang penting.

Alternatif Kepada Pemeriksaan Sinar X

Walaupun kebanyakan kajian telah menunjukkan bahawa risiko bagi pemeriksaan sinar X adalah sangat kecil, ia adalah satu persoalan bagaimana untuk mengurangkan risiko. bergantung kepada keperluan perubatan, alternatif kepada pemeriksaan sinar X yang perlu dan ini termasuk:

1. Ultrasound- penggunaan gelombang bunyi untuk mewujudkan imej struktur dalaman badan.
2. Pengimejan Resonans Magnetik (MRI) – gabungan medan magnet dan gelombang radio untuk menghasilkan gambar 3D

Tidak seperti sinar X, prosedur ini tidak diketahui samada boleh meningkatkan risiko kanser atau tidak. Walau bagaimanapun ia tidak mungkin untuk menggantikan sinar X dengan pemeriksaan sinaran tak mengion kerana terdapat banyak perkara lain yang perlu dipertimbangkan seperti keperluan untuk ubat pelali pada kanak-kanak muda untuk permeriksaan MRI berbanding dengan pemeriksaan CT.

Rujukan

1. X-ray Examinations, www.betterhealth.vic.gov.au, Copyright ©1999/2014 State of Victoria
2. National Radiological Protection Board, X-rays How Safe Are They?, May 2001, UK
3. Kementerian Kesihatan Malaysia, Pekeliling Keperluan Mendapatkan Khidmat Juru X-ray Berkelayakan Sebagai Pengendali Radas Penyinaran Bagi Klinik Pengamal Perubatan dan Institusi Perubatan Swasta Di Bawah Akta Perlesenan Tenaga Atom 1984 (Akta 304) Bagi Maksud Perubatan, 2010, Putrajaya
4. Kementerian Kesihatan Malaysia, Pekeliling Mendapatkan Khidmat Personel Berkelayakkan sebagai Pengendali Radas Penyinaran Bagi Perkhidmatan Pergigian Di Bawah Akta 304 Bagi Maksud Perubatan, 2011, Putrajaya
5. Patient Safety: Radiation Dose in X-ray and CT Exams, wwww.radiologyinfo.org, Copyright © 2014 Radiological Society of North America, Inc
6. RPOP Website: http://rpop.iaea.org and FA Mettler et al, Radiology 008; 248:254-63