Pengenalan

Tanpa disedari, kita sentiasa terdedah kepada radiasi atau sinaran dalam kehidupan seharian. Sinaran boleh berpunca dari sumber semula jadi dan sumber buatan manusia (man-made). Contohnya sinaran semula jadi ialah sinaran ultra-ungu (ultra-violet) . manakala sinar-x dari mesin x-ray adalah contoh sinaran buatan manusia. Peralatan seharian seperti ketuhar gelombang mikro (micro wave oven) dan peranti komunikasi tanpa wayar juga memancarkan sinaran.

Sinaran merupakan gelombang tenaga yang bergerak. Ia adalah gelombang elektromagnet yang terdiri dari dua komponen iaitu medan elektrik dan magnet yang bergerak secara bersama melalui ruang pada kelajuan cahaya. Sinaran boleh dikelaskan kepada dua kategori, iaitu sinaran mengion (ionising radiation) dan sinaran tak-mengion (non-ionising radiation). Sinaran mengion mempunyai tenaga yang berkeupayaan untuk menyebabkan pengionan manakala sinaran tak mengion pula tidak mempunyai tenaga yang mencukupi untuk menyebabkan pengionan berlaku. Kategori sinaran ini adalah seperti ditunjukkan dalam gambarajah 1.

Pegawai Sains (Fizik)

Perkhidmatan fizik di Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM) telah bermula dengan penubuhan Institut Radiotherapi, Ongkologi dan Perubatan Nuklear di Hospital Kuala Lumpur pada tahun 1968. Pegawai Sains (Fizik)Di Bahagian Perkhidmatan Kejuruteraan, jawatan Pegawai Sains (Fizik) telah diwujudkan sejak tahun 1974 untuk melaksanakan fungsi regulatori susulan kepada pewartaan Akta Bahan Radioaktif 1968.

Fungsi dan peranan Pegawai Sains (Fizik) di Kementerian KKM boleh dibahagikan kepada tiga bidang utama iaitu; kawalan regulatori, pekhidmatan klinikal dan khidmat nasihat teknikal seperti yang ditunjukkan dalam Gambarajah 2.

Kawalan Regulatori

Penggunaan sinaran mengion dalam bidang perubatan dikawal di bawah Akta Perlesenan Tenaga Atom 1984 (Akta 304) manakala peranti perubatan selain dari yang melibatkan sinaran mengion pula dikawal di bawah Akta Peranti Perubatan 2012 (Akta 737) . Kedua-kedua akta ini saling melengkapi dalam menangani isu-isu radiasi yang merangkumi sinaran mengion dan sinaran tak-mengion. Peruntukan di bawah Akta 737 digunakan bagi menangani isu-isu yang tidak termasuk di bawah bidang kuasa Akta 304.

Perkhidmatan Klinikal di hospital Kementerian Kesihatan Malaysia

Perkhidmatan fizik klinikal amat berkait rapat dengan prosidur perubatan yang melibatkan sinaran mengion, kawalseliaan bahan radioaktif, perlindungan sinaran dan kawalan kualiti peralatan penyinaran. Peranan utama Pegawai Sains (Fizik) adalah bagi memastikan dos radiasi yang diberikan kepada pesakit adalah selamat dan berkesan dalam mencapai matlamat diagnostik atau terapeutik seperti yang direncanakan oleh pegawai perubatan.

Dalam penyampaian perkhidmatan klinikal di hospital, Pegawai Sains (Fizik) berkerjasama secara rapat dengan pegawai perubatan, jurutera biomedikal, juru x-ray, juruteknilogi serta jururawat. Pegawai Sains (Fizik) juga perlu sentiasa mengawasi keselamatan pekerja dari bahaya sinaran. Pegawai Sains (Fizik) juga perlu memastikan semua radas yang menghasilkan sinaran diselenggara dan dikalibras agar sentiasa selamat, i, mengeluarkan dos sinaran yang tepat, dan berfungsi pada tahap yang optima.

Khidmat Nasihat Teknikal

Rumusan

Fungsi dan peranan Pegawai Sains (Fizik) di KKM dalam menangani isu-isu radiasi adalah dan berdasarkan mandat dan bidangkuasa yang telah diberikan seperti berikut;

1. Pegawai Sains (Fizik) yang bertugas di agensi penguatkuasaan akan memastikan pematuhan terhadap keperluan regulatori khususnya dalam hal yang berkaitan dengan Akta Perlesenan Tenaga Atom 1984 dan Akta Peranti Perubatan 2012.
2. Pegawai Sains (Fizik) yang bertugas di hospital- terlibat dalam memberikan perkhidmatan klinikal dan berperanan menangani isu-isu berkaitan saintifik (scientific), keberkesanan (effective), keselamatan (safe), kawalselia (security) and efficient use of radiation;
3. Di peringkat pembuat dasar di ibupejabat KKM, mereka perlu memastikan sistem regulatori sentiasa dikemaskini sejajar dengan perkembangan semasa dan keperluan negara serta selaras dengan amalan antarabangsa;
4. Pegawai-pegawai di Pejabat Kesihatan Negeri berperanan sebagai penyelaras dalam melaksanakan semua program perlindungan sinaran diperingkat negeri.

Rujukan

1. International Atomic Energy Agency, Role and responsibilities, education and training requirements for clinically qualified medical physicist, Human Health Services Series No. 25, IAEA, Vienna (2013)
2. Laws of Malaysia, Act 304, Atomic Energy Licensing Act 1984
3. Laws of Malaysia, Radiation Protection (Licensing) Regulations 1986, P.U. [A] 149/86
4. Calcagini G, Censi F, Bartolini P, Electromagnetic immunity of medical devices: the European regulatory framework, Ann Ist Super Sanita 2007;Vol. 43, No. 3, p. 268-276
5. Caruana CJ, Padovani R, Christofides S, Physics and Society: The medical physics profession and its contribution to healthcare
6. Laws of Malaysia, Act 737, Medical Devices Act 2012
7. https://radia.moh.gov.my/project/new/radia/perundangan.php
8. http://www.mdb.gov.my/mdb/
9. Smith PHS, The role of the medical physicist in relation to medical devices, IOMP
10. Federal Government Gazette, Medical Device Regulation 2012, P.U. [A] 500
11. Laws of Malaysia, Act 738, Medical Devices Authority Act 2012