Definisi

Darah

Adalah sejenis cecair tisu badan dimana fungsi utamanya adalah untuk mengangkut gas oksigen dan karbon dioksida. Darah juga berfungsi untuk membekalkan zat kepada tisu, menyingkirkan bahan kumuhan, dan mengandungi pelbagai bahan sistem imunisasi bertujuan mempertahankan badan dari jangkitan kuman. Hormon endokrin juga diedarkan melalui darah.

Gas Darah

Gas oksigen (O₂) diperlukan untuk kebanyakan tindakbalas metabolisme dan karbon dioksida (CO₂) di dalam darah yang berfungsi untuk mengawal keseimbangan asid bes / alkali dan proses pernafasan.

pH

Nilai untuk mengukur tahap keasidan dan kealkalian sesuatu larutan atau cecair.

O₂ – Oksigen

CO₂ – Karbon dioksida

HCO₃^– – Bikarbonat

Pengenalan

Darah meliputi kira-kira 8% daripada keseluruhan berat badan manusia, sebagai contoh: Individu dengan berat 70 kg mempunyai kira-kira 6 liter (10.5 pain) darah.

Jantung manusia mengepam darah pada kadar 5.5 liter / minit ( 9.7 pain /minit).

Darah merupakan medium pengangkut dari dan kepada sel untuk :

• Pertukaran molekul makanan dan bahan buangan
• Pertukaran oksigen dan karbon dioksida
• Mengawal keseimbangan asid dan alkali
• Perlindungan terhadap jangkitan
• Mengawal suhu badan

Gambarajah di atas menunjukkan kitaran pernafasan yang berlaku dalam tubuh manusia dan nilai kandungan gas oksigen dan karbon dioksida yang terdapat di dalam paru-paru dan darah.

Keseimbangan Asid Bes Dalam Darah

pH atau darjah keasidan darah bergantung kepada kandungan ion H⁺ dan dikawal melalui 3 cara / faktor, iaitu mekanisme buffer / penyangga kimia, proses pernafasan dan fungsi ginjal.

Proses perubahan pH darah terlibat melalui 2 cara, iaitu

1. Metabolik
   Berlaku perubahan pada kandungan bikarbonat [HCO₃^–] yang disebabkan oleh gangguan metabolisme
2. Respiratori
   Berlaku perubahan tekanan separa CO₂ (pCO₂) yang disebabkan oleh gangguan pernafasan.

Perubahan pCO₂ dan/atau HCO₃^– akan menyebabkan perubahan pH darah. Asidosis (pH di bawah julat normal) akan terjadi jika pCO₂ meningkat dan / atau bikarbonat menurun, sedangkan alkalosis terjadi bila sebaliknya.

Di dalam darah, tahap keasidan diukur dalam unit pH, nilainya antara 1 (asid) sehingga 14 (bes / alkali) dengan nilai normal atau neutral ialah 7 . Kebanyakan proses dalam tubuh manusia berjalan dengan pH fisiologi, iaitu, 7.4 .

Untuk memastikan pH tetap dalam kitaran normal maka keseimbangan asid bes dalam darah perlu dikawal dengan tepat karana perubahan yang sangat kecil pun dapat memberikan kesan yang serius pada organ atau sistem.

Keseimbangan asid bes dalam darah dikawal melalui 3 cara / mekanisme iaitu :

1. Ginjal berperanan membuang kelebihan asid, sebahagian besar dalam bentuk ammonia.
2. Buffer dalam darah berfungsi sebagai pelindung terhadap perubahan pH yang terjadi secara mendadak. Buffer yang paling penting dalam darah adalah bikarbonat (HCO₃^–)
3. Pembuangan CO₂ di paru-paru
   Proses metabolisme menghasilkan gas CO₂ yang akan dibawa oleh darah menuju ke paru-paru untuk dikeluarkakan daripada tubuh.

Ujian Kandungan Gas Darah

Apakah kegunaan ujian ini ?

Ujian gas darah digunakan untuk menilai tahap oksigen dan status asid / bes pesakit. Ujian ini dijalankan sekiranya pesakit mengalami gejala ketidakseimbangan asid / bes yang teruk, kesukaran bernafas atau sesak nafas.

Ujian gas darah boleh dijalankan bersama-sama dengan ujian yang lain, seperti

1. Ujian elektrolit untuk menentukan sama ada ketidakseimbangan elektrolit hadir
2. Ujian glukosa untuk menilai kepekatan gula dalam darah,
3. Ujian urea dan kreatinin untuk menilai fungsi buah pinggang.

Jika pesakit sedang menjalani terapi oksigen tambahan,ujian gas darah boleh digunakan untuk memantau keberkesanan rawatan itu.

Bilakah ujian ini perlu dijalankan?

Ujian gas darah perlu dijalankan sekiranya pesakit mengalami gejala-gejala seperti berikut:

• Kesukaran bernafas
• Sesak nafas
• Loya
• Muntah

Ujian gas darah ini juga boleh dijalankan dalam keadaan berikut:

• Pesakit yang mengalami kecederaan kepala dan leher yang boleh memberi kesan kepada pernafasan.
• Pesakit dengan penyakit buah pinggang dan mengalami masalah pernafasan.

Apa yang diukur?

Analisis gas darah meliputi pemeriksaan parameter berikut:

• Tekanan separa Oksigen (pO₂)
• Tekanan separa Karbon Dioksida (pCO₂)
• pH
• Bikarbonat (HCO₃^–)
• Ketepuan (saturasi) oksigen (O₂)

Kaedah Pengambilan Sampel Darah

1. Persediaan pesakitStatus pernafasan pesakit hendaklah dipastikan dalam keadaan stabil.
   • Seboleh-bolehnya pesakit perlu berada dalam keadaan ventilasi yang stabil sebelum dan semasa pengambilan darah.
   • Pesakit perlu diberi tahu terlebih dahulu berkenaan prosedur yang akan dijalankan untuk mengelak sebarang kebimbangan pada pesakit. Sekiranya pesakit mengalami hiperventilasi akibat kerisauan, nilai pH dan gas darah mungkin akan berubah.
2. Alatan/tiub yang digunakanPicagari yang mengandungi anti-koagulan (anti pembekuan darah) lithium heparin

   

3. Jenis sampelTerdapat 2 jenis sampel untuk ujian kandungan gas darah iaitu :
   • Gas darah arteriSampel yang lebih utama dan disyorkan untuk menganalisa gas darah kerana ;
     – Memberikan maklumat yang paling tepat untuk tahap pengambilan dan pengangkutan oksigen di paru-paru.

     
     Gambar menunjukkan bagaimana sampel darah arteri diambil

     
     Gambarajah menunjukkan kedudukan salur darah arteri

   • Gas darah venousTidak begitu disyorkan untuk analisa kandungan gas darah kerana

     – Tidak boleh digunakan untuk menilai status oksigen darah.
     – Nilai parameter yang lain boleh menggambarkan status asid bes darah (pH, pCO₂, HCO₃^–).

4. Tatacara pengambilan sampel darah
   • Tentukan waktu pengambilan sampel darah arteri atau venous.
   • Gunakan picagari pakai buang berukuran 1 ml.
   • Sekiranya menggunakan picagari biasa, sedut larutan heparin (5000 units per ml) ke dalam picagari dan tolak keluar lebihan larutan tersebut. Jangan gunakan larutan ammonium heparin atau EDTA.
   • Gunakan alkohol untuk membersihkan tempat yang akan disuntik dan pastikan alkohol tersebut kering sepenuhnya.
   • Sedut ke dalam picagari sebanyak 1 ml darah arteri / venous.
   • Terbalikkan picagari ke atas dan dan buang semua gelembung udara .
   • Pastikan darah bercampur sepenuhnya dengan menggosok picagari tersebut menggunakan dua belah tapak tangan.
5. Penghantaran sampel ke makmal
   • Picagari berisi darah arteri / venous dimasukkan ke dalam bekas yang mengandungi air dan ketulan ais dan pastikan picagari tersebut mestilah tenggelam sepenuhnya di dalam air tersebut.
   • Ini adalah untuk mengurangkan kadar metabolisme yang masih berlaku dalam darah bagi memastikan nilai parameter ujian gas darah yang diukur adalah tepat.
   • Sampel tersebut perlu dihantar ke makmal dengan segera dalam masa 30 minit dari masa sampel darah diambil.
6. Analisa ujian gas darahAnalisa ujian gas darah dijalankan menggunakan mesin yang khas berdasarkan prinsip elektrod.

   
   Contoh mesin yang digunakan untuk menjalankan ujian gas darah

Julat Normal Gas Darah

Jadual di atas menunjukkan nilai bacaan untuk julat normal gas darah.

Jadual di atas menunjukkan keputusan ujian gas darah dan penyebabnya.