Pengenalan

Rawatan menggunakan bahan radioaktif adalah merupakan salah satu kaedah rawatan yang sering digunakan bagi merawat penyakit berkaitan kanser dan juga bagi pengurusan paliatif bagi pesakit kanser. Secara umumnya, bahan radioaktif tersebut akan diberikan kepada pesakit melalui oral atau suntikan intravena, tetapi dalam keadaan tertentu bahan radioaktif akan dimasukkan pada rongga badan. Contoh rawatan yang menggunakan bahan radioaktif ialah bagi merawat penyakit berkaitan hipertiroid atau kanser tiroid dengan menggunakan ¹³¹I, manakala ⁸⁹Sr dan ³²P digunakan sebagai rawatan paliatif untuk metastasis tulang. Pemilihan utama penggunaan bahan radioaktif yang digunakan dalam kaedah terapi dalam perubatan adalah unsur yang memancarkan zarah beta, dimana jarak penembusan pada tisu adalah rendah, tempoh separuh hayat yang sesuai serta tindakbalas biokimia yang sesuai. Tempoh separuh hayat yang ideal adalah antara beberapa jam sehingga beberapa hari. Zarah beta dipancarkan harus mempunyai pemindahan tenaga yang sesuai pada pelbagai tisu. Jika bahan radioaktif tersebut pada masa yang sama memancarkan sinar gamma dan atau cirian sinar-X maka pengimejan perubatan nuklear boleh diperolehi. Pemancar zarah beta, dengan sifat penembusan tisu yang lebih rendah secara tidak langsung telah mendepositkan semua tenaga secara maksimum di dalam pesakit dan memusnahkan sel kanser yang dikenalpasti, disamping itu juga kemusnahan sel yang sihat adalah rendah. Asas bagi rawatan radioaktif yang berkesan ialah bergantung kepada keaktifan radioaktif yang diberikan serta pengekalan berpanjangan bahan tersebut dalam sel kanser.

Dari sudut keselamatan sinaran mengion, pancaran beta adalah terhad didalam tubuh badan pesakit sahaja dan jumlah radiasi yang keluar dari badan pesakit adalah minimum kepada orang ramai.

Jenis Bahan Radioaktif Yang Digunakan dalam Rawatan

Terdapat pelbagai jenis radioaktif yang biasa digunakan dalam merawat pesakit dalam bidang perubatan nuklear seperti yang paparkan dalam Jadual.1. Secara am, radioaktiviti yang akan diberi kepada pesakit adalah berbeza-beza bergantung kepada indikasi rawatan.

Jadual 1: Radioaktif yang digunakan dalam rawatan.

Sumber : IAEA, 2009

Prinsip Asas Keselamatan Sinaran

Nasihat dari Segi Keselamatan Sinaran Sebelum Menjalani rawatan

Secara umumnya, rawatan menggunakan bahan radioaktif hanya akan dilakukan di pusat perubatan yang mempunyai kemudahan dan kepakaran berkaitan perubatan nuklear sahaja. Para pesakit wanita yang akan menjalani rawatan menggunakan bahan radioaktif mestilah dipastikan status kehamilan sebelum sesuatu rawatan dijalankan, kerana dikuathiri bahan radioaktif tersebut akan menggangu proses perkembangan janin.

Setiap pesakit yang akan menjalani rawatan menggunakan bahan radioaktif akan diberikan maklumat yang secukupnya oleh pegawai yang berkaitan;

1. jenis radioaktif dan kuantiti yang digunakan semasa menjalani rawatan
2. tempoh serta tarikh rawatan yang akan dijalankan
3. nasihat berkaitan keselamatan sinaran semasa menjalani rawatan
4. nasihat tambahan berkaitan keselamatan sinaran selepas menjalani rawatan

Pendedahan sinaran mengion kepada orang lain daripada pesakit yang telah menerima rawatan radioaktif boleh berlaku dengan cara yang berikut:

1. pancaran sinaran gamma keluar dari badan pesakit ke persekitaran
2. pencemaran dalaman akibat bahan kumuhan atau hembusan
3. radioaktif dari pesakit

Nasihat dari Segi Keselamatan Sinaran Semasa Menjalani Rawatan

• Rawatan khusus ¹³¹I

  Pesakit yang menjalani rawatan ¹³¹I melebihi 1100 MBq hendaklah tinggal di bilik khas yang disediakan di hospital atas tujuan keselamatan sinaran mengion. Jika pesakit menerima ¹³¹I kurang daripada 1100 MBq pesakit tidak perlu tinggal di bilik khas tetapi perlu mematuhi Nasihat dari Segi Keselamatan Sinaran Selepas Menjalani rawatan. Tempoh tinggal pesakit adalah 2-5 hari bergantung kepada beberapa faktor termasuk kemudahan bilik khas serta tahap kesihatan pesakit.

  1. Gunakan pakaian yang disediakan
  2. Bagi penggunaan tandas, pam 2-3 kali setelah selesai menggunakannya.
  3. Jika berasa ingin muntah, muntah di mangkuk tandas, dan pam 2-3 kali
  4. Jika pesakit muntah dan terkena pada pakaian, segera bersihkan sisa muntah di tandas dan asingkan pakaian yang terkena muntah itu.
  5. Sebelum discaj, masukkan pakaian, cadar dan sarung bantal yang telah digunakan ke dalam bakul linen untuk proses pengasingan pakaian tercemar radiasi.
  6. Pesakit digalakkan menukar pakaian baru setiap kali selepas mandi.

   

• Bagi radioaktif ⁸⁹Sr, ⁹⁰Y, ¹⁷⁷Lu, ¹⁵³Sm atau ¹⁸⁸Re.

  Bahan kumuhan dari dalam badan pesakit haruslah diuruskan dengan mematuhi prinsip keselamatan sinaran sinaran seperti;

  1. Bagi penggunaan tandas pam 2-3 kali setelah selesai menggunakannya.
  2. Pesakit yang menjalani rawatan tersebut dikehendaki tinggal di hospital dalam masa satu hingga dua hari bergantung kepada keadaan pesakit.

Nasihat dari Segi Keselamatan Sinaran Selepas Menjalani rawatan

Secara umumnya bagi meminimumkan kesan sinaran radiasi daripada pesakit, disertakan beberapa cadangan dan panduan pesakit yang menjalani rawatan bagi pemancar gamma ¹³¹I (3-5 hari selepas pulang dari menjalani rawatan bergantung kepada jumlah radioaktif yang diambil oleh pesakit).

1. Pesakit dinasihatkan untuk memandu sendiri ketika pulang (jika datang bersendirian)
2. Jika dijemput, hendaklah duduk di bahagian belakang sebelah kiri pemandu (jarak paling jauh)
3. Pesakit di nasihati memberitahu ahli keluarga agar hanya seorang sahaja yang datang menjemput pesakit selepas menerima rawatan
4. Jika menaiki pengangkutan awam, di sarankan untuk mengambil tempat atau jarak paling jauh daripada penumpang lain
5. Pesakit boleh mengamalkan normal diet ketika berada di rumah.
6. Disarankan untuk minum air putih dalam kuantiti yang banyak agar dapat mengeluarkan sisa ¹³¹I yang wujud di dalam badan
7. Gunakan bilik air yang berasingan jika ada
8. Pam dan siram tandas 2-3 kali selepas digunakan
9. Tidak digalakkan bersentuhan (berdekatan) dengan bayi, kanak-kanak dan wanita mengandung
10. Jarak yang sesuai berkomunikasi adalah lebih dari satu meter
11. Tidur berasingan
12. Elakkan hadir ke majlis/tempat orang ramai

Pesakit wanita dinasihatkan untuk tidak mengandung dalam tempoh tertentu bergantung kepada bahan radioaktif yang digunakan.

Rujukan

1. https://rpop.iaea.org/RPOP/RPoP/Content/InformationFor/HealthProfessionals/3_NuclearMedicine/TherapeuticNuclearMedicine/Therapeutic_nuclear_medicine_-_specific_therapies.htm#NM_SpecTherFAQ10
2. http://hps.org/publicinformation/ate/faqs/nuclearmedicinetherapy.html
3. Luster, M. et al., 2007. Thyroid cancer in childhood: management strategy, including dosimetry and long-term results. Hormones (Athens, Greece), 6(4), pp.269–278.
4. Release Of Patients After Radionuclide Therapy (Safety Reports Series No. 63), IAEA, 2009